२०७७ बैशाख ४ गते मुगु जिल्लाको खत्याड गाउँपालिकाको खमालेका दत्त बुढामा कोरोना पोजेटिभ देखियो । यो नै कर्णाली प्रदेशको पहिलो कोरोना पोजेटिभ केश थियो । पहिलो पटक कोरोना पोजेटिभ देखिएपछि कर्णालीभर त्रास फैलियो । स्थिती भयाभह बन्यो । पहिलो पटक आरडिटी परिक्षणमै कोरोना पोजेटिभ देखिँदा कर्णालीमा कोरोना संक्रमणले प्रवेश पायो । कर्णाली कोरोनाको हटस्पट बन्न सक्ने देखियो । उतिबेला कामका शिलशिलामा कालापहाड जाने कर्णालबासी फर्कने क्रम जारी थियो । भारत हुदैँ आएका नागरिकमा कोरोना संक्रमण फैलन सक्ने तीब्र खतरा बढ्यो ।
खत्याडमा कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानले चिकित्सकको टोली खटायो । त्यो टोलीको नेतृत्वमा थिए,कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान शिक्षण अस्पताल जुम्लाका बालरोग विभाग प्रमुख सुनिल बुढाथोकी । उनी यसअघि कोरोनाबारे जानकारी दिने कर्णाली प्रतिष्ठानका सुचना अधिकारीका रुपमा तोकिएका थिए ।
डा. बुढाथोकीका लागि आफ्नो टोलीलाई सुरक्षित बनाउदै सिंगो नागरिक सुरक्षित बनाउने चुनौति थियो । नयाँ रोग, नयाँ भुगोल र नयाँ अनुभुति सहित डा. बुढाथोकीले टोली खत्याड पुर्याए । पहिलो पटक पोजेटिभ देखिएकोले मनमा त्रास थियो । तर स्वास्थ्य सुरक्षाका हरेक क्रियाकलापका बारेमा जानकार भएकोले खासै समस्या थिएन । उनले भने,‘कोरोना पनि एक प्रकारको लडाइँ बन्यो । मानवको अस्तित्व संकट पार्ने गरि सिर्जना भएको कोरोनाको रोकथाम तथा नियन्त्रण कम चुनौति थिएन । तर स्वास्थ्यकर्मीको सक्रियता,नागरिकको जागरुकता र सरकारको जिम्मेवारीताका कारण खत्याडमा संक्रमणदर बढेन । ’
डा. बुढाथोकीको टोली बैशाख ५५ गते नै खत्याड तिर प्रस्थान गर्यो । जतिसक्दो आरडिटी परिक्षण गर्ने, कोरोना सचेतना फैलाउने र बिरामीको रेखदेख र उपचार गर्ने त्यो टोलीको जिम्मेवारी थियो । टोलीले रातापानी स्थित प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा आइसोलेशन बनाएर संक्रमितलाई राख्यो । लक्षण अनुसारको औषधि प्रयोग गर्न र स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्डको पालना गर्न भन्यो । १४ दिनको आइसोलेन बसाइपछि संक्रमितको रिर्पोट कोरोना नेगेटिभ आयो । बिस्तारै गाउँबस्तीमा खुसीयाली छाउन थाल्यो ।
खत्याड गाउँपालिकाका सबै वडामा टोली पुग्यो । आरडिटी परिक्षण गर्न थाल्यो । त्यो समयमा स्थानीयमा निकै त्रास थियो । कोरोना पोजेटिभलाई गर्ने व्यवहार निकै फरक थियो । कोरोना के होँ ? कोरोनाको पहिलो चरण के हो भन्ने बिषयमा अन्यौल थियो । जुम्ला देखि हिडेको चिकित्सकको टोली देखेर बाटोमा स्थानीय आत्तिन्थे ।
डा. बुढाथोकीले भने,‘कोरोनाको पहिलो संक्रमित भएको क्षेत्रमा खटिएर काम गर्न पाउँदा निकै उत्साहित थियौँ । जनता आत्तिएका थिए । हरेक बस्तीमा त्रास फैलिएको थियो । ’टोलीले संक्रमितको पिसिआर गर्यो । रिर्पोट नेगेटिभ आयो । गाउँमा पोजेटिभ देखिदा फैलिएको त्रास कम भयो ।’ झण्डै ७ सय जनाको आरडिटी तथा पिसिआर गरिएको थियो ।
जनतालाई स्वास्थ्य शिक्षा, बिरामीको जाँच तथा उपचार र स्वास्थ्य परामर्शमा टोली केन्द्रीत भयो । आफु पनि सुरक्षित हुने र नागरिकलाई पनि सुरक्षित बनाउने कार्यमा जुट्यो । चिकित्सकको टोली १३ दिन खत्याडमै बसेर फर्कियो । आरडिटी नगर्दा त्रास थियो । कोरोनाले गर्दा ज्यान खतरामा रहेको अनुभुति हुन्थ्यो । तर चिकित्सको टोली पुगेपछि स्थानीयले शान्तिको सास फेरे । औषधि बोकेर टोली गएकोले खासै समस्या थिएन ।
यो रोग नयाँ भएकोले मृत्युदर बढ्ने र संक्रमण भयाभह हुने निश्चित थियो । औषधि उपचार र उच्च सतकर्ता अपनाउन थालिएको थियो । खत्याडमा पुगेर टोली जुन हिसावले प्रस्तुत भयो । त्यही हिसावको हार्दिकता स्थानीयले देखाए । संकट भित्रको खत्याड बसाइ निकै आनन्ददायी र उपलब्धिपुर्ण बन्यो । डा. बुढाथोकीले भने,‘कोरोना मैदानको सेता एप्रोनधारी लडाकु भएर प्रस्तुत भएर जनताको स्वास्थ्य सेवा दिन पाउँदा निकै खुसी छु । सजिलोमा सबैले साथ दिन्छन तर संकटमा साथ दिनुको मज्जा अर्केरहेछ । ’
डा. बुढाथोकी संगै डा. विशाल पोखरेल,डा. कपिल गुरागाइँ,निशान्त लामा,विष्णुदत्त आचार्य र नवराज खड्का खटिएका थिए । मुगुको खत्याडबाट फकिएको टोली १० दिन क्वारेन्टिनमा बस्यो । खत्याडबाट फर्कन लागेको बेला डा. बुढाथोकीको टीमलाई चौतर्फी स्वागत तथा सम्मान गरिएको थियो ।
त्यो लगत्तै जिल्ला कोभिड १९ संकट व्यवस्थापन समितिले जिल्लाका हरेक पालिकामा चिकित्सक खटाउने निर्णय गर्यो । डा. बुढाथोकी तातोपानी गाउँपालिकामा खटिए । क्वारेन्टिन व्यवस्थापन, पिसिआर तथा आरडिटी परिक्षण र आइसोलेसन सेन्टर स्थापना गर्नुपर्ने जिम्मेवारी थियो । उनी संगै फार्मेसिस्ट सुक्ष्मा काफ्ले थिइन । तीन हप्ता तातोपानीमा खटिएका उनले हरेक बस्तीमा पुगे । गाउँबस्तीमा कोरोना संक्रमण विरुद्धको कार्यक्रम गर्न थाले । सचेतना फैलाउन थाले । उनले भने,‘जब सम्म नागरिक सचेत हुदैनन । तब सम्म कोरोना भाइरस नियन्त्रणमा भएका प्रयासले मुर्त रुप पाउदैनन । त्यही भएर पहिलो जोड नै सचेतना बन्यो । ’
संक्रमित बसेको क्वारेन्टिनमा प्रवेश गर्न निकै कठिन थियो । बाहिरैबाट खाना पोका पारेर फाल्ने गरिन्थ्यो । जब चिकित्सकको टोली भित्र जान थाल्यो अनि क्वारेन्टिनमा प्रवेश गर्न थालियो । पछिल्लो समयमा नजिकै गएर खाना पानी छोड्न थालियो । जसले संक्रमितको मनोबल बढ्यो । उनले भने,‘चिकित्सकको टोली एप्रोन लगाएर आइसोलेसनमा प्रवेश गर्ने वित्तिकै संक्रमित निकै उत्साहित हुन्थे । कोरोना संक्रमणको अवस्था र उपचार प्रक्रियाका बारेमा चासो राख्थे । ’
दोस्रो लहरमा जुम्लामा संक्रमितको संख्या बढ्न थाल्यो । सबैलाई अस्पतालमा ल्याएर राख्न नसकिने अवस्था रह्यो । बिरामीको प्रकृति अनुुसार निगरानी गर्नुपर्ने भयो । हरेक पालिकामा कोभिड अस्पताल बने । सामान्य लक्षण देखिएका, लक्षण नदेखिएर संक्रमित भएकालाई पालिकामै निगरानी गर्ने भन्ने परिपत्र भयो ।
डा. बुढाथोकी पातारासी गाउँपालिकामा खटिए । उनी एक महिना बसे । गाउँमा गएर कोरोना संक्रमण रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि सचेतना फैलाउने, पिसिआर टेस्ट गर्ने र संक्रमितको अवस्था हेरेर उपचार विधि अपनाउन थाले । उनी कोरोनाकालमा निकै जोखिमपुर्ण ठाउँमा खटिए । उनले त्यही ठाउँबाट नै औधि माया पाए । अहिले उनी पुगेको हरेक बस्तीमा उनकै चर्चा हुन्छ । स्थानीय टेलिफोन गरेर स्वास्थ्य परामर्श लिन्छन । स्वास्थ्यकर्मी फोन गरेर स्वास्थ्य क्षेत्रमा देखिएको समस्या राख्छन ।
डा. बुढाथोकीले भने,‘कोरोनाले मानिसमानिस बीचको भौतिक दुरी मात्र बढाएन । एक मानवले अर्को मानवलाई गर्ने सहयोगका बारेमा समेत राम्रो पाठ सिकायो । स्वास्थ्य शिक्षा दिलायो । मानवीय स्वास्थ्य प्रति संवेदनशिल हुन प्रेरित गर्यो । ’पछिल्लो समयमा कोरोना भाइरसको रुपमा परिवर्तन भइरहेकोले सचेत रहन आग्रह गरिएको छ । सामाजिक दुरी कायम नगर्नु, मास्कको प्रयोग नहुँनु र कोरोनालाई खेलाँची सम्झनु अहिलेको सबैभन्दा ठुलो चुनौति हो । बिगत तीन बर्ष देखि डा. बुढाथोकीले कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा सेवा दिदै आएका छन । दुर्गममा स्वास्थ्य सेवा र शिक्षा दिन असजिलो छ । उनले भने,‘स्थानीय साधनस्रोतको भरपुर प्रयोगले कार्यसम्पादनमा सहजता पैदा गर्न सकिन्छ । ’ डा. बुढाथोकीले स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्डको पालना गरेर मात्र अघि बढ्नको लागि आग्रह गरे ।