जुम्ला,असोज १०।
जुम्ला सिँजाका किशोरीहरु बालविवाह लगायतका कुरीति जन्य क्रियाकलाप रोकथाम तथा नियन्त्रणमा अग्रसर देखिएका छन । उनीहरु बालविवाहले भविष्यमा पर्न सक्ने असरका बारेमा अभिभावकलाई सुझाउँछन । बालविवाह रोकथाममा लाग्न आग्रह गर्छन । सिँजा गाउँपालिका ३ की हजारी सार्की बालविवाहले अनेक प्रकारका हिंसा फैलिइरहेको बताउँछिन । उनले भनिन,‘सानै उमेरमा विवाह गर्दा शारीरिक अवस्था परिपक्क भएको हुदैन । त्यसैमा बच्चा जन्मन्छ । आमा र बच्चाको अवस्था निकै जोखिम हुने खतरा हुन्छ । शैक्षिक क्रियाकलापमा सहभागि हुन पाउँदैनन । कार्यवोझका कारण मानसिक, शारीरिक र संवेगनात्मक हिसावले निकै कमजारे अनुभुति हुनेगर्छ । जसले जीवनभर दुख पाइन्छ । ’
उनी गाउँवस्तीमा बालविवाह बारे जागरण फैलाउँदैछिन । गाउँमा बालविवाहले निम्त्याएको विकिृतका बारेमा अभिभावकलाई बुझाउँछिन । सानै उमेरमा छोरीको विवाह नगर्न र वुहारी नभित्र्याउनको लागि अपिल गर्छिन । उनले भनिन्,‘बालविवाह एकै चोटी अन्त्य गर्न सकिने बिषय होइन । बालविवाहको असर बुझाउँदै जादा आफै हराउँदै जाने बिषय हो । ’
अहिले सिँजाका किशोरी सामुहिक रुपमा समाजमा थुप्रिएर बसेका कुरीतिका बिषयमा आवाज उठाउन थालेका छन । उनीहरु बालहिंसा, बालविवाह, छाउपडी प्रथा,बाल शोषणका बारेमा सचेतना फैलाउँछिन । उनीहरु आफुलाई अब्बल सावित गर्न प्रयासरत छिन ।
उनले देउडाको माध्यमबाट खबरदारी गरिरहेका छन । अन्य क्रियाकलापबाट जुझारु भएको सन्देश दिन चाहन्छन । अहिले गाउँगाउँमा किशोरी सक्रिय हुन थालेपछि विकृतीजन्य क्रियाकलापमा कमी आएको स्थानीय बताउँछन । स्थानीय साजना चौलागाइले पुस्ता बदलिदै जादा सोच विचारमा परिवर्तन हुदै आएको आभाष हुन थालेको बताउँछिन ।बाजे पुस्ता अहिले पनि छाउपडी प्रथालाई मान्ने बताउँछन । बालविवाह गर्दा फरक पर्दैन भन्ने मान्यता राख्छन । बुबा पुस्ताले अब समय संगै परिवर्तन हुदै जानु पर्ने धारणा राख्न थालेका छन । छोरा पुस्ता अहिलेको सबै विकृतिजन्य क्रियाकलापको अन्त्य चाहन्छन ।
पुस्ता बदलिदै जादा समाजमा जरा गाडेर बसेका कुरीति जन्य क्रियाकलापमा पनि सुधार हुदै जान थालेको छ । अहिले गाउँमा छाउगोठ मुक्त अभियान चलेका छन । पहिले गोठको एक कुनामा बसेर गाइवस्तु संग रात विताउन वाध्य महिला अहिले घरको एक कुनामा सुरक्षित बस्न थालेका छन । पहिले पेटमै हुँदा छोरी दिने चलन हटेको छ । बाल शोषणका क्रियाकलापमा कमि आएको छ । साजनाले भनिन्,‘अव समाजमा सचेतना पुगिसकेको छ । कानुनका कुरामा कडाइ गर्न जरुरी छ । अहिले सम्म जनचेतना भयो । अब कानुनी प्रक्रिया पनि निकै कडाका साथ अघि बढाउनुपर्छ । यी सबै खाले विकृति पुर्ण रुपमा अन्त्य हुनेछन । ’
पहिले देउता रिसाउँछन भन्ने डरले छाउ भएको समयमा महिला घरमा बस्दैनथ्ये । अहिले धामी झाँक्री नै घरमा बस्न सुझाव दिन्छन । पहिले सानै उमेरमा विवाह गर्नुपर्छ भन्ने थियो । अहिले उमेर नपुगि विवाह गर्न मिल्दैन भन्न थालिएको छ । पहिले बालबालिकालाई काममा जोताउने प्रचलन थियो । अहिले विद्यालयमा नपढाइकन सुख सुविधा पाउँदैनन भन्ने सन्देश फैलिएको छ । यो निकै सुखद पक्ष हो,साजनाले भनिन्,‘समाजको सोच बदल्न हामी किशोरी लागि परेका छौँ । अब सबैले साथ सहयोग गर्नुपर्छ । सभ्य समाज निर्माण अवश्य हुनेछ । ’
उनीहरुले बालविवाह रोक्न जनप्रतिनिधि गैरजिम्मेवार बनेको आरोप लगाउँछिन । जनप्रतिनिधि नै बालविवाह गरेको भोजभतेरमा जाने गरेका छन । बालविवाह रोक्न कुनै प्रक्रिया अपनाउँदैनन । गाउँमा बालविवाह बढ्दा कुनै चासो राख्दैनन । स्थानीय चन्द्रबहादुर रोकायाले भने,‘आफै कानुन बनाएर शासन गर्न सक्ने अधिकार पाएको गाउँका सिंहदरवारले पनि सामाजिक विकृति रोक्न कुनै चासो देखाएनन । यो बिडम्वना हो । ’
सिँजाका किशोरीहरु खेलकुदका क्रियालकपमा अग्रसर हुन थालेका छन । उनीहरु कला,कला र प्रतिभाका माध्यमबाट समाजलाई माथि उकास्न चाहन्छन । प्लान नेपालको आर्थिक सहयोग तथा क्याड नेपालको साँझेदारीमा विकृतिजन्य क्रियाकलाप रोकथाम तथा नियन्त्रण सम्बन्धिका प्रशिक्षण तालिम सञ्चालन भएपछि यहाँका किशोरी समाजको नेतृत्व दावी गर्न थालिसकेका छन । हजारीले भनिन्,‘अब यो समाज परम्परागत रुढीबादी मानसिकता भएकाले चलाउने होइन । अब नयाँ बिचार, नयाँ सोच र नयाँ नयाँ अनुभव बटुलेकाले मात्र चलाउन सक्छन । यो उदाहरण हामी दिन चाहन्छौँ । ’
अहिले बढ्दो प्रविधिकको प्रयोगले समस्या ल्याएको उनीहरुको निष्कर्ष छ । पहिले मागेर बालविवाह हुन्थ्यो,अहिले प्रविधिको दुरुपयोग गरेर भागेर विवाह गरिन्छ । स्थानीय सरस्वती खत्रीले भनिन,‘प्रविधिको बढ्दो दुरुपयोगलाई नियन्त्रण गर्ने नीति सरकारले ल्याउनुपर्छ । समाज आफै सभ्य बन्नेछ । ’ जुम्लाका एक नगरपालिका सहित ७ वटा गाउँपालिकामा सामाजिक विकृति विरुद्धको अभियान शुरु भएको छ ।
अहिले गाउँवस्तीमा किशोरीको सक्रियता बढेपछि कुरीति जन्य क्रियाकलाप न्युनिकरण भएका छन । उनीहरुल उमेर नपुग्दा सम्म विवाह नगनेए अडान अभिभावक बिचमा गर्न थालेका छन । उमेर नपुग्दै विवाह गर्नु जीवनको वर्वादी मात्र हो । आर्थिक सामाजिक, शारीरिक हिसावले कमजोर हुनु हो । साजनाले भनिन्,‘परिपक्क उमेरमा विवाह गरौँ । परिपक्क सन्देश छरौँ भन्नेतिर लागेका छौँ । ’
किशोरी सक्रिय हुन थालेपछि विकृति भाग्न थालेको आभाष भइरहेको छ ।
बालविवाह रोक्न जुट्दै किशोरी
खसपत्र
।
१० आश्विन २०७८, आईतवार १५:४७
